Een autistisch (ASS) brein en een neurotypisch (NT) brein denken verschillend en verwerken informatie dusdanig anders, dat ze elkaar niet begrijpen, ook gewoon niet kúnnen begrijpen. En dat is niet een kwestie van ‘je best doen’ of quick fix. Dat is ingewikkeld en kan frustrerend zijn. Met deze serie over Autisme Spectrum Stoornis (ASS) delen we onze inzichten vanuit beide breinen en we hopen je met onze kennis en ervaring te helpen. Elke blog gaat over een ander facet van ASS.
PRIKKELS: ze zijn continu en overal. Wat zijn prikkels? Hoeveel prikkels komen er bij jou op een dag binnen? Hoe verwerk je ze? Hoe kun je een opstopping voorkomen? En natuurlijk vertellen we je smeuïge voorbeelden over het verschil tussen een ASS-brein en een NT-brein.
Vliegtuigmotor
Het is midden in de nacht terwijl ik deze blog schrijf. Hier aan de kust van Playa Coyote in Costa Rica zie ik nu geen maan en boven zee is het gitzwart. Het rommelt er al uren en lichtschichten ontsluiten fracties van seconden het duister boven de branding. Witte koppen rollen om en het zware ruisen van de zee is een constante. Het is warm, benauwd zelfs. De ventilatoren zoemen. Boven mijn hoofd hoor ik het klikkende ‘gekko gekko’ en krekels tjirpen buiten luid en onophoudelijk.
Mijn NT-brein ervaart tranquilo. Alle geluiden die ik hoor en beelden die ik zie, hebben een rustgevend effect op me. Ik filter uit wat ik wel en niet binnen laat komen en kan me prima concentreren.
Wat zijn prikkels?
Een prikkel is informatie. Een stukje informatie dat binnenkomt via een van onze zintuigen (zien, horen, voelen, ruiken, proeven), via ons lichaam (voelen, emotie) of onze gedachten. En al die stukjes informatie bij elkaar worden razendsnel door onze hersenen verwerkt en vervolgens weet je òf en hóe je in een situatie moet reageren. Dit wordt sensorische informatieverwerking of prikkelverwerking genoemd.
Het ASS-brein filtert prikkels minder, waardoor met name geluiden bij Rob hard en scherp binnenkomen. “Maak niet zo’n herrie” en “Praat niet zo hard” zijn bij ons in huis zijn standaardzinnen. Het zware ruisen van de zee? “Kan dat ook eens uitgezet worden” en die tjirpende krekels? “Van mij mag die draaiende vliegtuigmotor stoppen!”
Hoeveel prikkels komen er binnen?
Hoeveel prikkels er bij je binnenkomen, hangt dus van je filter af. Zoals je hierboven las, kunnen een NT- én ASS-brein op dezelfde plek zijn en toch allebei heel andere dingen ervaren. Prikkels die mij niet eens opvallen en in een zucht verwerkt zijn, komen bij Rob veel concreter binnen en kosten meer tijd om te verwerken.
Hoe verwerk je ze?
Dat is een interessante. Want in de prikkelverwerking van de twee breinen zit echt een groot verschil. Vergelijk het met een weg waarop auto’s van A naar B rijden en iedere auto is een prikkel. Als die weg recht en overzichtelijk is ‘rijden’ de prikkels lekker door en zijn ze in no time bij B. NT-brein heeft de prikkel verwerkt.
Maar heb je wel eens een weg met alleen maar haarspeldbochten gereden? Zoals bijvoorbeeld de Stelviopas in Italië met 48 haarspeldbochten achter elkaar? Dan weet je dat al die bochten enorm vertragend werken en er makkelijk opstoppingen ontstaan. En dát is precies wat er in het ASS-brein gebeurt. Prikkelverwerking kost meer tijd en als er te veel prikkels tegelijk binnenkomen ontstaat er een opstopping. Als die opstopping te erg wordt, botsen de ‘auto’s’ op elkaar en ontstaat er chaos, oftewel kortsluiting.
de Strandtent
Om je een voorbeeld te geven. Twee weken voordat wij vorig jaar de overdracht van ons huis hadden en een paar dagen daarna voor een half jaar naar Ecuador zouden vertrekken, vroegen mijn ouders ons mee uit eten. Mijn NT-brein vond dat héérlijk. Die zaterdag was superdruk geweest, want wat was er veel te regelen! Bij onze favoriete strandtent een avondje in de watten worden gelegd: gezellige muziek, heerlijk eten, prachtige zonsondergang, goed gezelschap – ik doe mee!
Maar ongemerkt waren die zaterdag de ‘ 48 bochten’ in het ASS-brein van Rob al vol met prikkels gelopen. Zó vol, dat er eigenlijk niets meer bij kon. Hij zei nog: “Ik heb geen zin, ga maar alleen” en ik had ‘ t niet in de gaten. “Joh, doe niet zo flauw. Mijn ouders komen speciaal naar Den Haag; betalen de avond; we gaan binnenkort weg, enz. enz.” Toen we eenmaal met z’n vieren aan een tafeltje zaten perste hij er nog een grapje uit, maar het was meer een soort obstinate opmerking en nóg had ik het niet door. Tot mijn moeder iets zei en er bij Rob kortsluiting ontstond. Niet om wat m’n moeder zei, want dat kunnen we ons tot op de dag van vandaag niet eens herinneren.
Nee, álles is een prikkel en moet die bochten door. Dat kost tijd en die tijd was er de hele dag nog niet geweest. Alles raasde maar door. Ook die avond. Waar zullen we gaan zitten? Wordt het buiten straks niet te koud? Wat heb je een leuke trui! Wat wil je drinken? Doen we alvast een mandje brood? Wat een heerlijke cocktail! Mijn moeder en ik zijn druk en toeteren de hele tijd door elkaar heen. Dat vinden wij fijn, maar in dat lieve arme ASS-brein ontstond er een complete opstopping met kettingbotsingen op de weg van A naar B.
Mijn moeder zei dus iets en het was de eerste keer dat ik bewust bij Rob zag dat er kortsluiting in zijn hoofd was. Later vertelde hij letterlijk een flits te hebben gezien. Hij trok grauw weg en paniek stond in zijn ogen. Zei iets verschrikkelijks tegen mijn moeder en riep: “Ik ga nu weg” en liep in het half donker de duinen in. Het heeft ruim een uur geduurd voordat er in zijn hoofd ruimte was om terug te komen. Mijn arme ouders schrokken zich dood, maar het was ook een gelegenheid om meer over ASS uit te leggen. Dit was niet van: “Nou, doe even normaal” ofzo, nee, dit is een beperking in het ASS -brein en die moet het NT-brein serieus nemen. Het is niet anders. Overigens is het met mijn ouders goed gekomen hoor 😉
Meer over ASS lezen? Zie de boekentips onderaan.
Opstopping voorkomen
Ik voelde me schuldig voor wat er die avond gebeurd was. Waar een dinertje voor mij ontspanning is, is het voor Rob inspanning, nóg meer prikkels en nóg meer prikkels. Je kunt je misschien voorstellen dat al die prikkels verwerken bakken energie kost. Mijn NT-brein had het moeten zien aankomen, maar ik was zo druk met andere dingen dat ik duidelijke signalen had gemist.
Ik had van tevoren kunnen bedenken dat die dag ook zonder etentje al te vol was. Een ASS-brein kan dat pas bedenken als de crash er is. Daarna heb ik bijna alle vrienden die nog met ons wilden afspreken en persoonlijk afscheid wilden nemen, moeten teleurstellen. Het ging gewoon niet. Er was genoeg stress rondom huis en vertrek.
En voorkómen zal dus altijd koorddansen blijven. Wat kan wel en wat kan niet? Hoeveel ruimte is er nog op de weg van A naar B? Dat is razend moeilijk te bepalen. Helemaal als iemand in gedrag sowieso al meer introvert dan extravert is. Zoals een ASS-deskundige een keer tegen me zei: “Je zult het wat dat betreft nooit goed doen” en daar zal ik /zullen wij mee moeten leven.
Reactietijd
Toen ik dit van-A-naar-B-mechanisme eenmaal beter door had, begreep ik ook dat het soms echt lang duurt voordat Rob reageert op iets wat ik zeg. Soms zo lang dat ik in bed in slaap val en het antwoord nooit hoor, als dat er al is.
Een ASS-brein heeft dus letterlijk meer tijd nodig om prikkels te verwerken. Vervolgens, is een passende reactie in een gegeven situatie, weer een ander hoofdstuk. Want hoe moet je reageren als je niet van nature aanvoelt wat gepast en gewenst is?
Daar gaat onze volgende blog over: Actie = Reactie
Dus, stay tuned!
NT- & ASS-brein groeten je ?
Annejet & Rob
Mooie blog Annejet! Bedankt voor het delen van jullie ervaring. Het is denk ik herkenbaar voor veel mensen! En goed om er bewust van te zijn dat onze hersenen informatie anders verwerken, en het niet voor iedereen hetzelfde werkt. Ben super benieuwd naar je volgende blog!
Dank voor je comment Rachel 🙂 Inderdaad krijgen we veel reacties en ik hoop dat ze steeds vaker, net als die van jou, onder de blog worden gezet. Dat is niet alleen leuk voor ons om te lezen, maar super fijn voor anderen als ze herkenning hebben. Take care!
Enorm goede blog!
Duidelijk geen (haar)speld tussen te krijgen…!!
Fijn om te horen – thanX 🙂
Mooie uitleg, Annejet. Herkenbaar ook, niet alleen van vroeger en niet alleen bij Rob. Dat paniekmoment dat je beschrijft heb ik ook wel eens zien gebeuren. En de signalen vooraf zie je ook niet altijd, juist omdat je de prikkels zelf niet als prikkelend ervaart, of in ieder geval anders dan een ass-brein verwerkt.
Dank voor het delen van jullie ervaring hiermee. Eye opener!
Groet, Marie
Zo is het Marie, ‘t blijft altijd zoeken naar een delicate balans. En dat is wat het is. Dank voor je comment!
Dank Annejet, mooi om het ook eens te lezen vanuit het perspectief van de partner van een volwassene met ASS. Dank ook Rob. Zelf herinner ik me goed onze paasbrunch en famille nav mijn verjaardag in 2019. Lukas is daarbij weggelopen. Het was too much voor hem. Anticiperen blijft lastig en verwachtingen tav het gedrag van kinderen vaak hoog.
Dank voor je bericht, Tina. Het is waar, vaak wordt een kind al snel weggezet als vervelend, onhandelbaar, slecht opgevoed, noem maar op. Voor jullie fijn om al in een vroeg stadium te weten waardoor dit gedrag komt. En het zegt net zoveel iets over anderen als ze daar geen begrip voor hebben. En ja, bij overprikkeling is eigenlijk het enige wat voor het ASS-brein helpt: uít de situatie weggaan.
Annejet, wat een mooie blog weer en ook complimenten dat jij en Rob deze persoonlijke ervaringen willen delen met ons! En ja, hopelijk meer begrip dus voor elkaar. Begrip voor die collega die geen input levert in die supergave, hectische brainstormsessie aan het einde van een dag vergaderen of trainen. Begrip voor de persoon die na een hersenbloeding een langere verwerkingstijd nodig heeft voor informatie en anders op prikkels reageert. Begrip voor de persoon die een burnout heeft en even niet meer kan leveren en geven wat je van hem gewend bent. Begrip voor de trekjes van je partner die -nádat jij hebt opgeruimd- bepaalde dingen net wat anders neerlegt omdat het zo nu eenmaal rust in zijn brein geeft. Begrip voor de persoon die na een virale hersenontsteking ook geen filter meer heeft om de wereld om zich heen te temperen. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden. Misschien dus het NT brein en het AW brein, neurotypisch en anderswerkend ? Met begrip, geduld en humor komen we een heel eind!
Mooi hoe je dat verwoord, Astrid – DANK! De werking van ons brein is zó bijzonder én kwetsbaar. Ik sprak laatst iemand uit mijn netwerk die door een ongeluk hersenletsel opgelopen heeft en al ruim een jaar aan het revalideren is (loodzwaar). Het gaat nu gelukkig iets beter en zij begrijpt het prikkelverwerkings-verhaal nu. Voor NT-breinen is ‘zonder aannames accepteren dat anders er Is en mag Zijn’ een lastige. Begrip helpt daarbij en daarom schrijven we 🙂
Ik mis jullie en wil jullie gewoon even een dikke kus geven. Bij deze!
Same here!